Hollanda Adli Yardım sistemi, imkanları sınırlı olan insanlara adli yardım sağlar. Profesyonel adli yardıma ihtiyacı olan ancak masrafları (tamamen) karşılayamayan herkes Adli Yardım Yasası’nda belirtilen hükümleri talep etme hakkına sahiptir (Bu yasadaki en son değişiklik 1 Temmuz 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir). En son tahminlere göre, mali imkanları dikkate alındığında Hollanda nüfusunun yaklaşık % 40’ı (toplam 16.5 milyon kişi) koşullar gerektirdiği takdirde adli yardım almak için uygundur. Adli yardım esas olarak devlet tarafından finanse edilmektedir (Adli Yardım Fonu) ve sadece küçük bir kısmı münferit müvekkillerin gelirlerine bağlı olarak ödeyecekleri ücretlerle finanse edilir.  


Adli Yardım Kurulu (“Raad voor Rechtsbijstand”) adı verilen kurum Adli Yardım Sistemi’nin fiilen uygulanmasının yanı sıra yönetim, denetim ve harcamalarla ilgili tüm konulardan sorumludur. Adli Yardım Kurulu beş bölge ofisinden ve bir merkez ofisten  oluşmaktadır. Baroya kayıtlı profesyonel bir avukat tarafından verilen hukuki danışmanlık ve gerektiği takdirde, yardım iki tarafça sağlanır: Adli Hizmet Masaları genelde “ön büro” (birincil yardım) olarak bilinen görevi yerine getirir, öte yandan özel avukatlar ve arabulucular daha karmaşık ve zaman alan konularda adli yardım sağlamaktadır (ikincil yardım). Bu sebeple adli yardım sistemi birinci basamağı kamu ve ikinci basamağı özel yardımdan oluşan birleşik bir modeldir. Şu anda, Adli Yardım Masaları her yıl yarım milyondan fazla müvekkile kolaylıkla erişilebilir ücretsiz adli hizmet sağlamaktadır. Masalar adli yardım almanın ilk basamağı anlamına gelir ve gerektiği takdirde bir avukata ya da arabulucuya yönlendirebilir. 

Adli yardım sistemi çerçevesinde çalışan özel avukatlar ve arabulucuların Adli Yardım Kurulu’na kayıt olması ve Kurul, Hollanda Barolar Birliği ve Adalet Bakanlığı  tarafından müşterek olarak belirlenen kalite standartlarına uyum sağlaması gerekmektedir. Kayıtlı avukat, belirli bir davada bir müvekkile yardımcı olma iznini alabilmek için müvekkili adına Adli Yardım Kuruluna başvuruda bulunur. Bu başvuru sertifika içindir, diğer bir deyişle Kurul tarafından verilen ve söz konusu müvekkilin adli yardım alma hakkına sahip olduğunu ifade eden bir beyandır. 2008 yılında Adli Yardım Kaydı toplam 420,000’in üzerinde davayla ilgilenen yaklaşık 7,100 avukatın ismini içermektedir.

1 - Adli Yardım Yasası ve Hollanda adli yardım sisteminin yapısı nasildir?


Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Hollanda Anayasası çerçevesinde, her Hollanda vatandaşının mahkemelere erişim, adli yardım ve temsil için başvurma ve imkanlar yeterli değilse devlet tarafından finanse edilen yasal yardımı alma hakkı vardır . 1994 yılından beri adli yardım, Adli Yardım Yasası çerçevesinde düzenlenmektedir. Bu yasa adli yardım sağlamakla ilgilenen ve 1956 yılına dayanan önceki hukuki sistemin yerini almıştır. Adalet Bakanlığı’nın yetki alanında bulunan Adli Yardım Kurulu adli yardımın düzenlenmesi ve yönetilmesi ile görevlidir. Bu görev sağlanan fiili hizmetlerin denetlenmesinin ve kalite kontrolünün yanı sıra müsait olan adli uzmanların adli yardım talepleriyle eşleştirilmesini içerir. Her yıl bir önceki yılın durumunu rapor eden bir İzleme Raporu yayınlanır. 

Adli Yardım Kurulu, adli yardımın sağlanmasına ve adli yardım talebine ilişkin konularda Adalet Bakanlığına da tavsiyelerde bulunur. Adalet Bakanlığı tarafından finanse edilen Adli Yardım Kurulu bütçe tahsisleri için bu bakanlığa karşı sorumludur. Adli yardım için yapılan kamu harcamaları her yıl artmaktadır.

Hollanda Adli Yardım Yasası ve adli yardım sisteminin yapısı nedir?


Hollanda İki Katlı Modeli ;



Hollanda adli yardım sistemi temel olarak, adli yardım sağlayan iki “basamağı” kapsayan iki katlı bir modeldir. İlk basamak olan Adli Yardım Masaları ön hizmet, diğer bir deyişle birincil hukuki danışmanlık sağlar. Hukuki konular müvekkillere açıklanır ve bilgi ve tavsiye verilir. Gerekli olduğu takdirde müvekkiller adli yardımın ikinci basamağı olarak görev yapan özel bir avukata ya da arabulucuya yönlendirilecektir. Müvekkiller finanse edilen bir avukata da doğrudan yardım almak için başvurabilir. Adli Yardım Kurulu, özel avukatlara ve arabuluculara imkanları sınırlı olan müvekkillere hizmet sağlamaları için ödeme yapmaktadır. Genel olarak avukatlara ve arabuluculara sabit bir ücret ödense de daha kapsamlı davalar için istisnalar yapılabilir. Bir ölçüde sendikalar ve tüketici kuruluşları da adli yardım sağlar. Adli yardım sigortalarının sayısı da artmaktadır. 2000 yılında hanelerin % 14’ü adli yardım sigorta poliçesi yaptırmıştır. 2006 yılında bu oran ikiye katlanmış ve % 28’e ulaşmıştır. 



Hollanda Müvekkil Ücretlerini kim öder?



Adli yardım masrafları kısmen müvekkilden alınan ücretle karşılanır. Genelde fiili giderlerin sadece çok küçük bir kısmını karşılamasına rağmen, bu bireysel ücret müvekkilleri bir konuyu mahkemeye taşırken avantaj ve dezavantajları dikkatle tartması için teşvik etmesi ve böylelikle genel anlamda adli yardım sisteminin masraflarının daha iyi bir şekilde kontrol edilebilmesi amacıyla önemsiz davalardan vazgeçirmek anlamına gelmektedir. 


Hukuki sorunların nispeten basit olması durumunda özel avukatların, müvekkilin gelirine bağlı olarak 39 Avro ya da 72 Avro katkıda bulunduğu üç saatlik hukuki danışmanlık ücreti almasına izin verilir (Tablo 2). Şu anda avukatın bir dava için harcaması muhtemel saatlerin sayısı konusunda sadece kabataslak bir değerlendirme yapılabilmektedir. Müvekkilin üç saatlik hukuki danışmanlık alma hakkı olup olmaması başvuru tarihinden iki yıl önceki vergiye tabi yıllık gelirine bağlıdır (t-2). Vergi yetkililerinin erişebildiği en son güvenilir gelir bilgisi budur. Kurula kayıtlı bir avukat müvekkili adına Adli Yardım Kurulu’na başvuruda bulunur.


Bir sorununun üç saatten fazla süreceği tahmin ediliyorsa müvekkiller sadece kendilerine adli yardım sertifikası verilmişse adli yardım hakkına sahiptir. Bu sertifikayı almak için (Kurul’a kayıtlı) bir avukatın müvekkili adına Adli Yardım Kurulu’na başvuru yapması gerekmektedir. Kurul, müvekkillin imkanları (t – 2), söz konusu hukuki sorunun esasları ve önemi açısından her bir başvuruyu değerlendirir. 


2005 yılı Nisan ayından beri arabuluculuk sertifikası için başvuru yapmak da mümkündür. Bu durum müvekkilin, kendisi ve diğer taraf arasındaki meseleyi halletmek amacıyla bağımsız bir arabulucudan yardım istemesine olanak sağlamaktadır. Arabuluculuk masrafları için müvekkilin ödeyeceği ücret genellikle normal adli yardımdan daha düşüktür. 2009 yılında arabuluculuk ücreti azami 98 Avro olarak belirlenmiştir. 

2006 yılındaki sistem reformu: gelir ve varlıklara ilişkin verilere daha kolay erişim

 2006 yılı Nisan ayında adli yardım sistemi yeniden düzenlendi. O zamandan itibaren adli yardım için seçilme yeterliliği hem müvekkilin yıllık gelirine hem de varlıklarına dayanıyordu. Adli Yardım Kurulu müvekkilin kişisel verilerini, belediye nüfus kayıtlarında yazanlarla teyit etmekte ve başvuru sahibinin gelirini vergi yetkilileri ile kontrol etmektedir. Vergi daireleriyle olan çevrimiçi bağlantılar sayesinde Adli Yardım Kurulu başvuru sahibinin geliri ve mevcut diğer mali imkanlarına ilişkin bilgileri hızlı bir şekilde elde edebilmektedir.

Bu vergi bilgisine ve avukat tarafından ana hatlarıyla belirtilen hukuki sorunun yapısına bağlı olarak Kurul, adli yardımın verilip verilmeyeceğine karar verir. Adli yardım verilirse söz konusu avukatın davayla ilgilenmesine olanak sağlayacak bir sertifika da çıkarılır. Sertifika gelirine ve diğer maddi imkanlarına ilişkin bilgilere dayanan müvekkil ücretini de belirler. 2009 yılında müvekkiller tarafından ödenecek ücretler dava başına 98 ile 732 Avro arasında değişiklik göstermiştir (bakınız Tablo 3). Geliri 33,600 Avro’yu (ortak geliri dahil) ya da 23,800 Avro’yu (bekar) aşan bireylerin adli yardım alma hakkı yoktur.

Müvekkiller bazen bireysel ödedikleri ücretlerden muaf tutulur. Bu durum kişilerin özgürlüklerinden yoksun olduğu tüm davalarda geçerlidir. 

Başvuru sahibinin gelir düzeyinin (ve böylelikle adli yardım için potansiyel seçilebilirlik yeterliliğinin) değerlendirilmesi başvuru tarihinden iki yıl önceki gelirine bağlıdır. Bu tarihe referans yılı adı verilir (t-2). O yıla ait gelir verilerini kullanma sebebi bu verilerin vergi yetkililerinde mevcut bulunan en son veriler olmasıdır. Dahası, bu veriler genellikle doğrudur ve bu sebeple de nihaidir. Bu nedenle 2009 yılında verilecek bir sertifika için başvuru sahibini 2007 yılındaki geliri belirleyicidir.  

Başvuru sahibinin başvuru yılındaki geliri referans yılıyla karşılaştırıldığında ciddi oranda düşüş göstermişse referans yılının düzenlenmesi talep edilebilir. Başvuru sahibinin referans yılı geliri onu adli yardım için uygun hale getirmiyor ancak şimdiki geliri bunu gerçekleştiriyorsa, söz konusu bu durum geçerli olabilir. Başvuru sahibi daha düşük bir ücret karşılığında seçilebilir olmak isterse gelirinin referans yılı itibariyle en azından % 15 düşürülmesi gerekmektedir . 

Bununla birlikte adli yardım için seçilebilirlik sadece gelir düzeyine değil diğer maddi imkanların mevcut olup olamamasına da bağlıdır (örneğin, tasarruflar). Başvuru sahibinin sermayesi 20,014 Avro’yu (18 yaşın altında bakıma muhtaç her bir çocuk için verilen 2.674 Avroluk ek ödenek ile birlikte) aşmamalıdır. 

Bir müvekkil altı ay içerisinde ikinci bir sertifikaya ihtiyaç duyarsa ödeyeceği ücret % 50 düşürülür; bu düşüş altı ay içinde en fazla üç sertifika için geçerlidir. 

2 - Hollanda Adli Hizmet Masaları ;

Yukarıda ana hatlarıyla belirtildiği üzere, Adli Hizmet Masaları birincil adli yardım sağlayan ön bürolar olarak görev yapar. Hukuki prosedürlerin yanı sıra kurallar ve düzenlemelere ilişkin genel bilgiler verirler. Basit hukuki sorunlarda tavsiye verir ve sorunlar daha karmaşık ya da zaman alıcı hale gelirse müvekkilleri özel avukatlara ya da arabuluculara yönlendirirler. Tüm hizmetler ücretsizdir ve derhal sağlanır ya da danışma saatinin bir bölümü olarak verilir (azami 60 dakika). Müvekkiller göçmen kanununun yanı sıra medeni hukuk, idari hukuk ve ceza hukuku ile ilgili sorunlarında Masalar’a danışabilirler. 

Masalar’daki ilk iletişim sorunların niteliğini netleştirmek anlamına gelir ve personelin:
• Sorunun gerçekten hukuki bir sorun olup olmadığını ve eğer öyle ise,
• Sorunun Masalar tarafından sağlanan adli hizmetler kapsamında olup olmadığını (tüm hukuki- örneğin, şirketler arasında olanlar- Masalar tarafından ele alınmaz);
• Müvekkil için en uygun yardımın ne olacağını tespit etmesine yardımcı olur. 

Bu aşamada müvekkiller başarı şansı, gerekli zaman ve müteakip prosedürlerin masraflarına ilişkin bilgilendirir. Bu bilgilere dayanarak müvekkiller davayı tartabilir ve ilerleyip ilerlememeye karar verir. Davanın bir profesyonel tarafından sağlanacak geniş kapsamlı bir yardım gerektirmesi durumunda ve müvekkil devam etmeye karar verirse, kendisine yönlendirilmeleri durumunda hazır bulunmayı kabul eden özel bir avukata ya da arabulucuya yönlendirilebilir. Belirli bir profesyonelin seçilmesi onun müsait olup olmamasına, uzmanlık alanına, ofisi ve müvekkilin evi arasındaki seyahat mesafesine ve son zamanlarda kendisine yönlendirilenlerin sayısına bağlıdır. Yönlendirme yapılır yapılmaz müvekkil, masraflar için ücret ödemekten sorumludur (gelire bağlı). 

Masaların birincil adli yardıma odaklanması iki temel amaca hizmet etmektir. Birincisi, sağlanan yardım hali hazırda mevcuttur ve ücretsizdir. Bu sebeple Hizmet Masaları genellikle kolay erişilebilir ve oldukça gayri resmi kabul edilir. İkincisi, anlaşmazlıkları ve hukuki sorunları ilk aşamadan çözdükleri ve böylelikle masrafları asgari düzeye indirmenin yanı sıra hem söz konusu birey için hem de genel anlamda toplum için gerginliğin artmasını engelledikleri önemli bir tarama işlevleri vardır.  

Hollanda 2003 yılındaki sistem reformu: Adli Hizmet Masaları’nın kurulması meselesi;

2003 ve 2006 yılları arasında Hollanda adli yardım sisteminde büyük bir reform gerçekleşti. Önceki Adli Yardım ve Danışma Merkezlerinin  birincil (bilgilendirici) işlevini üstlenmek için Adli Hizmet Masaları kuruldu; ikincil işlev (daha detaylı danışma ve fiili adli yardım) sadece özel avukatlarca ele alınacaktı. Bu işlem birincil adli yardıma odaklanmayı sürdürmek ve bir bütün olarak adli yardım sisteminin daha şeffaf olmasını sağlamak için gerekliydi. 

Bir internet sitesi ve bir çağrı merkezini paylaşan toplam 30 Adli Hizmet Masası kurulmuştur. Bu Masalar coğrafi olarak dengeli şekilde kurulmuştur, böylelikle her Hollanda vatandaşı toplu ulaşımla yaklaşık bir saat içinde bir Adli Hizmet Masası’na kolaylıkla ulaşabilir durumdadır. Genel olarak, her Adli Hizmet Masası’nda en az altı hukuk danışmanı çalışmaktadır. Bazı Masalar, özellikle büyük şehirlerde olanlar daha fazla personel istihdam eder. Mevcut Masalar’ın hizmetleri geniş adli yardım ve mahkemede temsili kapsamadığı için hukuk destek elemanları da istihdam edilebilir. Kısa bir süre önce Hollanda lisans eğitimi sistemi bu amaçla öğrencileri eğitecek hukuk kursları başlatmıştır. 

Adli Hizmet Masaları’nın binaları mümkün olduğunca ziyaretçilere çekici görünecek şekilde tasarlanmıştır. Aslında bürodan çok bir mağazaya benzemektedir. İç kısmında bekleme salonu ile üç bankonun bulunduğu açık bir alan mevcuttur. Çağrı merkezi ve özel danışmanlık için odalar mağazanın arkasında yer almaktadır. Ayrıca hukuki konulara ilişkin bilgi broşürlerinin olduğu raflar da bulunmaktadır. 

Bekleme salonunda çeşitli hukuki konular üzerindeki belgelere referans veren bilgisayar bölümleri mevcuttur. Masalardaki hukuki danışmanlar hem Adli Hizmet Masası’ndaki çağrı merkezinde (hem telefon hem de e-posta yoluyla sorulan sorular) hem de danışma odalarında sırayla çalışmaktadır. Tüm Masalar’ın çağrı merkezleri iş yükünü eşit şekilde ve tüm ülkeye yaymak amacıyla birbiri ile bağlantılıdır. Özellikle Adli Yardım Masaları için tasarlanmış gelişmiş bilgisayar yazılımı personel tarafından kullanılmaktadır ve müvekkillerin sorularını doğru ve çabuk şekilde yanıtlamaları için yardımcı olur. Zamanı geldiğinde yazılımın diğer birkaç özelliği de bekleme salonlarındaki bilgisayar bölümlerinde müvekkillerin danışmaları için mevcut bulundurulacaktır. Müşteri anketleri müvekkillerin genel olarak Masalar’daki hizmetleri “iyi” ve hatta “çok iyi” olarak değerlendirdiklerini göstermiştir (ortalama 8.1 puan ile). Adli yardım avukatlarının hizmetleri de “iyi” olarak değerlendirilmiştir (tüm puanlar 7,3 ve 7,7 arasındadır). 

Şekil 1 Müvekkil memnuniyeti 

Bekleme süresi Masa hizmetleri  / Yardımseverlik Adli yardım avukatları 
Uzmanlık    /Tavsiye
Seyahat Mesafesi   / Sorunun değerlendirilmesi 

Sonuç 

Adli  Hizmet Masaları: kesin veriler ve rakamlar 

Aşağıda Adli  Hizmet Masaları’ndaki müvekkil bağlantılarının yapısına ilişkin rakamlar verilmiştir. 2008 yılında Masalar 644,653 kişi ile ilgilenmiştir. Hizmetlerin çoğu telefonla verilmiştir (bakınız tablo 5). Çünkü Adli  Hizmet Masaları oldukça yeni bir hizmettir ve rakamlarını önceki yıllarla karşılaştırmak kolay değildir. 
Adli Hizmet Masaları birçok hizmet sağlar. Çoğu bilgi verme ve soruları yanıtlamakla ilgilenmektedir (%82). Masalar, bankodaki ya da telefondaki müvekkilleri danışma saatlerine ya da avukatlara ya da arabuluculara da yönlendirebilir.

Yönlendirme yapılır yapılmaz avukat müvekkil ve sorunu ile ilgili bilginin ve müvekkilin Adli Hizmet Masası’ndan aldığı (eğer almışsa) birincil tavsiyenin yer aldığı bir elektronik mesaj alır. Öte yandan müvekkil adli yardım sisteminin şartları ve prosedürleri ile ilgili Masa tarafından bilgilendirilir.


3 -   Hollanda Fiili ihtilafları çözmek için çevrimiçi destek verilmektedir ;

 




 

---

[1] 2006 yılında sertifika sayısı ortalamanın üzerinde bir yükseliş trendi göstermektedir. Bunun sebebi muhtemelen sertifikaların basılmasına ilişkin yeni prosedürlerin uygulanmasıdır. Sertifika alma prosedürleri sadeleştirilmiş ve koşullar kısmen uyumlaştırılmıştır. 2007 ve 2008 yıllarında basılan sertifika sayısı 2000 yılından beri yaşanan yükseliş trendine uymaktadır. 



Hollanda nüfusu içerisinde Adli Yardım Sistemi’nin kapsamı ve müvekkil profili















Dava kapanır kapanmaz avukat verilen hizmet için Adli Yardım Kurulu’na fatura keser. Ancak Kurul farklı hizmet türleri için saatlik değil, sabit bir ücret öder. Bu ücretler geçmişten bu yana adli yardım davalarına ilişkin detaylı analizlere dayanır ve avukatın belirli türde bir dava üzerinde harcadığı ortalama zamana tekabül etmesi gerekir.



Genel olarak, 2008 yılı ücretleri yaklaşık 100 Avro tutarında saatlik ücrete tekabül etmektedir (2000 yılından beri ödenen ücretler için Tablo 12’ye bakınız). Bu durum, boşanma davalarında adli yardım için avukata 10 kez 110 Avro ödenmesi anlamına gelmektedir. 1994 yılında saatlik ücret 26 Avro idi. Son on yıldır ücretler ciddi ölçüde artmıştır, çünkü adli yardım sistemi altında çalışan avukatlara oldukça düşük ücret ödenmekteydi. Son birkaç yıldır ücretler aşağıda verilen fiyat endeksine uygun şekilde arttırıldı.



2008 yılında Baroda kaydı olan avukatların % 44’ü adli yardım sistemi içerisinde çalışmıştır. Adli yardım avukatlarının sayısı gibi arabulucuların sayısı da 2007 yılı ile karşılaştırıldığında %5 artış göstermiştir. 2008 yılında 455 arabulucu, arabuluculuk sertifikası için başvuru yapmıştır. Bu arabulucuların  % 51’i aynı zamanda kayıtlı adli yardım avukatıdır.

















Kuralların ve yönetmeliklerin sadeleştirilmesi de mahkeme prosedürlerini ve yasal işlemleri engellemek için gerekli olacaktır. Kriterler (nafaka ve işten çıkarma tazminatları gibi) iyi bir şekilde tanımlanırsa müvekkiller kendi haklarını tanımlamak için hukuki profesyonellere ihtiyaç duymazlar. Tüm bunlar kalitesinden ödün vermeksizin adli yardım sisteminin maliyetlerini düşürmeye yardımcı olacaktır. 


Daha fazla bilgi için Adli Yardım Kurulu’nun internet sitesini ziyaret ediniz: [url=http://www.rvr.org/][/url]www.rvr.org











Susanne Peters (araştırmacı): s.peters@rvr.org