İSLÂM'DA RUH TASAVVURU ÜZERİNE:
İSLÂM'DA RUH TASAVVURU ÜZERİNE:
İSLÂM'DA RUH TASAVVURU ÜZERİNE:
Ruh fikrinin âdemoğlu’nun fikirleri arasında bazen akide olarak, bazen de mücerred felsefî fikir olarak yaşamakta olduğunu görüyoruz. Bütün dinler insanın cisminde «Ruh» veya «Nefs» denen bir varlığın bulunduğunda fikir birliği halinde ittifak etmişlerdir. Lügat alimleri de her dilde "Ruh; manasına gelen bir kelime bulunduğunu kabul etmekte ve söylemektedirler.
Kur'an-ı Kerim'de ise,' ruh çeşitli anlamlar ifade etmesine rağmen, İslâm alimleri insan vücudunda bulunan ruhla ilgili olarak daha ziyade :
«Sana ruhtan soruyorlar, de ki; ruh rabbimin emrindendir ve size bu hüsusta az bilgi verilmiştir (İsra suresi 85. ayet.)
…ve «...Ona ruhumdan üfledim… Onu tamamlayıp, içine de ruhumdan üfürdüğüm zaman, derhal ona secdeye kapanın! (Sâd Suresi 72.) .» mealindeki âyetlere istinad ederek, bu hususta fikir beyan etmişlerdir.
Yukarıda zikrettiğimiz birinci âyetin nüzul sebebi hakkında meşhur bir rivâyet vardır ki;: «Yahudiler Kureyş müşriklerine; Hz. Muhammed (S.A.V.) 'e Eshâb-ı Kehf, Zü'l-Karneyn ve ruh'tan sormalarınli eğer ilk ikisine cevap verip de, sonuncusunu mübhem brarakırsa hak peygamber olduğunu, şayet hiç birine cevap vermez veya hepsine cevap verirse hak peygamber olmadığıni söylerler.
Mekke müşrikleri bu üç şey hakkında Peygamberimize Sordukları zaman O'nun da : «Size yarın cevap vereyim.» demesi üzerine, bir müddet vahiy kesilir ve önce : «... İnşâallah demeksizin ben bu işi yarın yaparım, demeyin ( ) âyeti, da ha sonra da ruhla ilgili âyet nazil olur.
Yalnız İmam Fahruddin er-Râzî, ruhla ilgili u âyetin esbâb-l nüzulü hakkında varid olan bu rivayetin birkaç yönden doğru olamıyacağını ileri sürmüştür :
I— Ruh, Allah Te'âlâ'dan ne şan yönünden daha büyüktür, ne de mekân bakımından daha yücedir.
2 — Ayrıca Allah'ı bilmek mümkün ve bütü ihsanlar bununla emredilmişken, ruhun bilinmesinin mümkün olmadığı, binaenaleyh marifet-i ruh hakkında ğörüş beyan etmenin menedildiği nasıl iddia edilebilir? Ruh hakkındaki âyetten böyle biç netice çıkarmak için hiçbir sebep yoktur. Ayetten anlaşılan mana; Peygamberimize «Ruh nedir?» diye bir sual sorulmuş, O da' soruyu soranların idrak derecelerine uygun olaçak «Ruh bir emr-i İlâhidir.» şeklinde cevap vermiş olmasından; ibarettir.
Tasavvur edilebilir ki, «Ruh nedir?» şeklindeki. soru, şu dört husustan birini ihtiva eder
1) Ruh ve ruhun mahiyeti nedir?
2) Ruh kadim midir, hâdis midir?
3) Ölümden sonra ruh dünyada bâkî kalır mı, Yoksa cesedle birlikte yok mu olur?
4) Ruhların iyilik veya kötüluklerinin hakikati nedir?
Halbuki, sana ruhdan soruyorlar...» Kur'an-ı Kerim âyetindeki sorunun bu gayeler dahilinde olduğuna veya bunlardan başka meselelere ait olduğuna dair açık bir delil yoktur. Lâkin «Ruh Rabbiinin emrindendir, cevabı dikkate alınırsa, sorunun; ruhun mahiyeti, kıdemi veya -hudûs (sonradan yaratılması) 'ina ait olduğu anlaşılmaktadır.
«Ondan size az bir ilim verilmiştir.» Kur'an âyeti ise ruh hakkında fikir beyan etmeyi ve düşünmeyi menetmiş değil ve belki mahsûsât (hissedilen şeyler) sahası haricinde olan âlem-i emr'e ait şeylerin hakikatini, idrakin kolay kolay kavrayamıyacağını, tecrübî ruhiyat sahası haricindeki fikir ve mülâhazaların zan derecesini geçemiyeceğjni teyid etmiştir ki doğru olan da budur.
Kemaleddin Kâşanf de: «Size onun ilminden az bir şey verilmiştir.» âyetindeki ruh emir alemindendir, bunun için sizin kusurlu idrak ve ilminizle O’nu idrak etmeniz mümkün olmaz, sizin ilminiz duyular alemine aittir. Bu ise Allah'ın ilminin yanında çok az ve' hakir ve fakir kalır demektedir.
Son devirlerin önemli İslâm düşünürü ve mutasavvıflarından İsmail Hakkı Bursevi, Kur'an-ı Kerim Tefsirinde bu âyeti izah ederken, âyette geçen «kalil» kelimesinin «iklâl» kelimesinden geldiğini, «iklâ.l» in manasının da bir şeyi yerden kaldırmak olarak anlaşıldığını ve netice olarak burada, herkesin kendi kapasitesinde bu konuda bilgi sahibi olabileceği manasının verilmek . istendiğini söyleyerek er-Râzi'nin görüşünü desteklemiştir.